Ալյումին

Ալյումին

Ատոմի կառուցվածքը

Ալյումինը IIIA խմբի տարր է, ուստի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում առկա է երեք էլեկտրոն, որոնցից երկուսը զույգված են: Միացություններ առաջացնելիս՝ այդ ատոմը հիմնական վիճակից հեշտությամբ անցնում է գրգռված վիճակի, որին համապատասխանում են չզույգված երեք էլեկտրոն:

Միացություններում ալյումինի օքսիդացման աստիճանը գրեթե միշտ +3-ն է:

Ալյումինը բնության մեջ

Բնության մեջ ալյումինը ամենատարածված մետաղական տարրն է: Ազատ վիճակում չի հանդիպում: Ալյումին պարունակող հիմնական հանքանյութերն են՝

  

Բոքսիտ՝ Al2O3⋅nH2O               Կավ՝ Al2O3⋅2SiO2⋅2H2O

Ֆիզիկական հատկությունները

Ալյումինը թեթև մետաղ է (ρ=2,7գ/սմ³), արծաթափայլ, հալման ջերմաստիճանը՝ 660℃, եռում է 2450℃ ջերմաստիճանում, օժտված է մեծ էլեկտրա- և ջերմահաղորդականությամբ: Պլաստիկ է. մետաղական ալյումինից հեշտությամբ լար է ձգվում և փայլաթիթեղ գլանվում: Հալված ալյումինը լուծում է այլ մետաղներ և ոչ մետաղներ` թեթև ու կայուն համաձուլվածքներ առաջացնելով:

Քիմիական հատկությունները

Ալյումինը շատ ակտիվ մետաղ է․ մետաղների ակտիվության շարքում տեղադրված է անմիջապես ալկալիական և հողալկալիական մետաղներից հետո:

Ոչ մետաղների հետ ալյումինը հեշտությամբ է փոխազդում` հատկապես փոշի վիճակում: Ռեակցիան սկսելու համար տաքացում է պահանջվում, բայց հետո ընթանում է արագ` անջատելով մեծ քանակությամբ ջերմություն.

Օրինակ

2AI+3Br2=2AIBr3− բրոմիդ2AI+3S=AI2S3− սուլֆիդ4AI+3C=AI4C3− կարբիդ2AI+N2=2AIN− նիտրիդ

Ալյումինի փոշին յոդի հետ փոխազդում է սենյակային ջերմաստիճանում՝ միայն ջրի առկայությամբ, որը կատալիզատորի դեր է կատարում:

2Al+3I2=2AlI3

Ալյումինն օդում շատ կայուն է և սովորական ջերմաստիճանում փոփոխության չի ենթարկվում, քանի  որ այդ պայմաններում ալյումինի մակերեսը պատվում է շատ կայուն օքսիդային թաղանթով, որը պաշտպանում է մետաղը հետագա օքսիդացումից:

Սակայն ալյումինի փոշին կամ բարակ թիթեղը, մինչև 700℃ տաքացնելիս, այրվում է` արձակելով օքսիդի շիկացած շիթեր:

4AI + 3Օ2 = 2AI2Օ3

Սենյակային ջերմաստիճանում ալյումինը ջրի հետ չի փոխազդում օքսիդային շերտի պատճառով: Սակայն այդ թաղանթը վերացնելիս ալյումինը փոխազդում է ջրի հետ` հիդրօքսիդ առաջացնելով.

2AI + 6H2O = 2AI(OH)3 + 3H2↑⏐

Ալյումինը լավ լուծվում է նոսր թթուներում:

Օրինակ

2AI + 6HCI = 2AICI3 + 3H2↑

Խիտ ծծմբական թթվի և ալյումինի միջև բարձր ջերմաստիճանում ընթանում է օքսիդավերականգնման ռեակցիա.

2AI + 6H2SO 4 = AI2(SO4)+3 3SO2  + 6H2O

Ալյումինը լուծվում է ալկալու լուծույթում` անջատելով ջրածին.

2AI + 2NaOH + 2H2O = 2NaAIO2 + 3H2↑

Ալյումինի միացությունները.

Ալյումինի օքսիդ՝Al2O3                                               Ալյումինի հիդրօքսիդ՝Al(OH)3

 

  

Ալյումինի օքսիդը երկդիմի օքսիդ է, ուստի փոխազդում է և՛ թթուների, և՛ հիմքերի հետ.

AI2O 3+ 6HCI = AICI3 + 3H2OAI2O 3+ 2NaOH  = 2NaAIO2 + H2O

Al(OH)3-ը՝ երկդիմի հիդրօքսիդ է, հետևաբար հեշտությամբ լուծվում է և՛ թթուներում, և՛ հիմքերում.

Al(OH)3+3HCl=AlCl3+3H2OAl(OH)3+NaOH=Na[Al(OH)4]

Առաջադրանքներ՝ 9-րդ դաս. մայիսի 2-ից 8-ը

Թեմա`«Մետաղներ».

«Մետաղ» բառը ծագել է հունական մետալոն արմատից, որը նշանակում է «հանք»:

Պայմանականորեն, մետաղները ոչ մետաղներից բաժանող սահմանագիծը` բորը աստատին միացնող գիծն է պարբերական համակարգում: Մետաղները դասավորված են այդ գծից ձախ և ներքև, իսկ գծին մոտ տարրերը երկակի բնույթ ունեն:

Քիմիական տարրերի դասակարգումը մետաղների և ոչ մետաղների պայմանական է: Օրինակ, բերիլիում (Be), ալյումին (Al)և ցինկ (Zn) տարրերը մետաղներ են, բայց դրանց առաջացրած օքսիդներն ու հիդրօքսիդներն օժտված են և՛ թթվային, և՛ հիմնային հատկություններով:

Իսկ ծարիր (Sb) և գերմանիում (Ge) տարրերն իրենց հատկություններով ավելի մոտ են ոչ մետաղներին: Իսկ օրինակ, սիլիցիումը (Si), արսենը (As) և աստատը (At) ցուցաբերում են որոշ մետաղական հատկություններ:

Մետաղները քիմիական ռեակցիաներում միայն վերականգնիչներ են, ինչն էլ մետաղները և ոչ մետաղները տարբերակող առանձնահատկություն է:

Մետաղների ատոմների չափերը (շառավիղները) համեմատաբար մեծ են, ուստի դրանց արտաքին էներգիական մակարդակի էլեկտրոնները զգալիորեն հեռու են միջուկից ու վերջինիս հետ թույլ են կապված:

Մետաղների ճնշող մեծամասնությունը ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակում ունի 1—3 էլեկտրոն:

Մետաղների ֆիզիկական հատկությունները

Մետաղային բյուրեղավանդակի հանգույցներում կանոնավոր տեղաբաշխված են մետաղի կատիոններ ու ատոմներ, որոնք միմյանց հետ կապված են այդ կատիոններին համապատասխան վալենտային էլեկտրոնների բազմակի վրածածկից առաջացած ընդհանուր էլեկտրոնային ամպով:

Մետաղի դրական իոնների և ընդհանուր էլեկտրոնային ամպի փոխազդեցությամբ պայմանավորված կապն էլ անվանում են մետաղական:

Բյուրեղավանդակի յուրահատուկ կառուցվածքը պայմանավորում է մետաղների կարևոր բոլոր ֆիզիկական հատկությունները՝ գույնը, կարծրությունը, հալման ջերմաստիճանը,  խտությունը, էլեկտրահաղորդականությունը և ջերմահաղորդականությունը, մետաղական փայլն ու անթափանցիկությունը, պլաստիկությունը:

Մետաղները տարբեր գույնի են: Արտադրության ոլորտում դրանք պայմանականորեն բաժանվում են սև (երկաթն ու իր համաձուլվածքները) և գունավոր մետաղների (բոլոր մյուս մետաղները):

Սովորական պայմաններում բոլոր մետաղներին (սնդիկից բացի) հատուկ է պինդ ագրեգատային վիճակը, սակայն դրանց կարծրություններն ու հալման ջերմաստիճանները տարբեր են:

Ըստ խտության՝ մետաղները լինում են թեթև (ρ<5 գ/սմ³) և ծանր (ρ>5 գ/սմ³):

Ամենածանր մետաղն օսմիումն է՝ Os (ρ=22,6 գ/սմ³), իսկ ամենաթեթևը՝ լիթիումը՝ Li (ρ=0,53 գ/սմ³):

Մետաղները ջերմության և էլեկտրականության լավ հաղորդիչներ են:

Մետաղներից լավագույն հաղորդիչներ են համարվում արծաթը՝ Ag, պղինձը՝ Cu, ոսկին՝ Au, իսկ ամենավատը` կապարը՝ Pb, մանգանը՝ Mn և սնդիկը՝ Hg:

Հարթ մակերեսներով մետաղների փայլը պայմանավորված է լուսային ճառագայթների անդրադարձմամբ:

Արտաքին ազդակների ներգործությամբ մետաղները փոխում են իրենց ձևն ու պահպանում ընդունած ձևն այդ ազդեցությունը վերացնելիս: Դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ արտաքին ազդեցության ներքո իոն-ատոմների մի շերտը մյուսի նկատմամբ սահում է՝ պահպանելով մետաղական կապը:

Մետաղների քիմիական հատկությունները

Այլ տարրերի ատոմների հետ փոխազդելիս մետաղների ատոմներն էլեկտրոններ են տրամադրում և, որպես արդյունք, միայն դրական լիցքավորված իոններ առաջացնում:

Օրինակ

Մետաղների հետ փոխազդեցության ռեակցիաներում որպես օքսիդացնող կարող են հանդես գալ ոչ մետաղները, ջրածնի H+ կատիոնները, այլ մետաղների կատիոններ և այլն:

2Mg+O2=2MgO2Fe+3Cl2=2FeCl32K+H2=2KH

Ալկալիական և հողալկալիական մետաղները, ջրի հետ փոխազդելով, հեշտությամբ վերականգնում են H+ կատիոնները: Առաջանում են նաև լուծելի հիդրօքսիդներ` ալկալիներ (KOH,NaOH,Ca(OH)2 և այլն):

Օրինակ

Ca+2H2O=Ca(OH)2+H2↑⏐

Պակաս ակտիվ մետաղները ջրի հետ փոխազդում են միայն տաքացման պայմաններում, և այս դեպքում առաջանում են ոչ թե հիդրօքսիդներ, այլ օքսիդներ:

Օրինակ

3Fe+4H2O⇄t°Fe3O4+4H2↑⏐⏐⏐

Ջրային լուծույթում մետաղի վերականգնող ակտիվությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե որքան հեշտ են մետաղի կատիոնները (Men+) բյուրեղավանդակի հանգույցներից ջրի բևեռային մոլեկուլների ազդեցությամբ պոկվում ու լուծույթ անցնում: Որքան հեշտ են պոկվում, այնքան մետաղի վերականգնող հատկությունը մեծ է, իսկ թե որքանով այդ իոնները հեշտ կպոկվեն, կախված է մետաղի բնույթից՝ միջուկի լիցքից, ատոմի շառավղից:

Ըստ ջրային լուծույթում վերականգնող ընդունակության նվազման կարգի՝ մետաղները կարելի է դասավորել մի շարքով, որն անվանում են մետաղների էլեկտրաքիմիական լարվածության շարք:

Մետաղների էլեկտրաքիմիական լարվածության շարքում մետաղների դիրքից կախված՝ բխում են նրանց երկու հիմնական հատկությունները:

1. Մետաղների ակտիվության շարքում մինչև ջրածինը տեղադրված մետաղները թթուների լուծույթից ջրածին են դուրս մղում, իսկ աջ տեղադրվածները ջրածին դուրս չեն մղում:

Օրինակ

Mg+2HCl=MgCl2+H2Cu+HCl≠

Այս կանոնի վերաբերյալ հարկ է նշել, որ.

ա) այն պահպանվում է, եթե թթվի ու մետաղի փոխազդեցությունից լուծելի աղ է ստացվում,

բ) խիտ ծծմբական թթուն և ցանկացած կոնցենտրացիայով ազոտական թթուն մետաղների հետ փոխազդում են, բայց ջրածին դուրս չի մղվում:

2. Յուրաքանչյուր մետաղ աղերի լուծույթներից դուրս է մղում այլ մետաղներ, որոնք լարվածության շարքում իրենից հետո են տեղադրված, իսկ ինքը դուրս է մղվում իրենից առաջ տեղադրվածներից:

Օրինակ

Zn+FeSO4=Fe+FeSO4

Այս կանոնը չի վերաբերում ալկալիական և հողալկալիական մետաղներին, քանի որ նրանք առաջին հերթին փոխազդում են ջրի հետ:

Բնագիտական հարցեր

• մարդկությանը հուզող  ինչպիսի՞  էկոլոգիական  հիմնախնդիրներ  գիտեք

1. Երկրագնդի անտառազրկումը
2. Անապատացումը
3. ջրերի աղտոտվածություն
4. Քաղցրահամ ջրերի որակի վատացումը

• Ո՞րն է  էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդը

էկոլոգիապես մաքուր սնունդը մարդու նորմալ կենսագործունեության հիմքն է:

• Ի՞նչ կարծիք  ունեք  կենսական  միջավայրի  մասին

 Կարծում եմ կենսական միջավայրը գտնվում է անմխիթար վիճակում:

• Որո՞նք են  առողջ  ապրելակերպի  սկզբունքները

1. Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր օդ, մաքուր ջուր
2. Առողջ քուն
3. Հիգիենա, սպորտ, մարմնամարզություն
4. Վատ սովորությունների ձերբազատում
5. սթրեսային իրավիճակներից պետք է դուրս գալ հումորով և կատակով:

 

• Ո՞րն է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը պիտի պարունակի հանքային աղեր: Եթե ջուրը պարունակում է 100 մանրէ և դրանից քլորի հոտ է գալիս չի կարելի խմել: 

• Ջրի շրջապտույտը  բնության  մեջ

Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ: Ջրի ծավալը Երկրի վրա միշտ հաս­տատուն է և չի փոխվում: Սակայն այդ ջուրը գտնվում է անընդհատ շարժ­ման մեջ՝ անցնելով ջրոլորտի մի բաղադրիչից մյուսին, ինչպես նաև’ մի վիճակից մյուսին: Այսինքն՝ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտ:

Ջուրը, Համաշխարհային օվկիանոսից գոլորշանալով, անցնում է մթնոլորտ, այնտեղից տեղումների ձևով թափվում ցամաքի վրա, որտե­ղից էլ՝ գետերի ու աղբյուրների միջոցով նորից վերադառնում օվկիանոս:

Տարբերում են ջրի շրջապտույտի երկու տեսակ՝ տեղական կամ փոքր և համաշխարհային կամ մեծ:

Տեղական կամ փոքր շրջապտույտ: Երկրի մակերևույթից Արեգակի ճառագայթների ազդեցության տակ ջուրն արագ գոլորշանում է, և գոլորշիները բարձրանում են վեր: Որոշ բարձրության վրա դրանք, սառելով ու խտանա­լով, տեղումների ձևով թափվում են Երկրի մակերևույթին: Եթե այս գործրնթացր տեղի է ունենում սահմանափակ տարածքի վրա, ապա կոչ­վում է տեղական կամ փոքր շրջապտույտ:

Համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ: Միշտ չէ, որ Երկրի մակեր­եույթից գոլորշացած ջուրր թափվում է նույն տեղում:

Օվկիանոսից գոլորշացած ջրի մի մասր տեղումների ձեով թափվում է նույն տեղում, իսկ մյուս մասը քամիների ու օդային զանգվածների միջոցով տեղափոխվում է ցամաքի վրա և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Թափված տեղումների մի մասր սնում է գետերր, կուտակվում լճերի ու ճա­հիճների մեջ, որոշ քանակություն ներծծվում է երկրակեղևի մեջ՝ առաջաց­նում ստորերկրյա ջրեր, և վերջապես՝ ցամաքից կարող է նորից գոլորշանալ: Ի վերջո՝ թափված տեղումները, գետերի ու ստորերկրյա ջրերի մի­ջոցով հոսելով, նորից վերադառնում են օվկիանոս: Ջրի այդպիսի շրջապտույտր կոչվում է համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտ:

Ջրի շրջապտույտի նշանակությունը: Ջրի շրջապտույտր չափազանց կարևոր նշանակություն ունի Երկիր մոլորակի համար:

Ջրի շրջապտույտի միջոցով են գոյանում քաղցրահամ ջրի պաշարները ցամաքի վրա: Եթե չլիներ գոլորշացումը, ապա արագ կսպառվեր քաղց­րահամ ջուրր, և կյանքր գոյություն չէր ունենա:

Այսպիսով՝ ջրի շրջապտույտի միջոցով անընդհատ թարմանում ու հա­մալրվում են մթնոլորտի և ցամաքի ջրերը: Որքան ջրի շրջապտույտն ա­րագ լինի, այնքան տեղումներ շատ կգոյանան, և գետերի, լճերի ջրերն ա­վելի արագ կթարմանան:

Միլիոնավոր տարիների րնթացքում ջրի շրջապտույտի միջոցով ցա­մաքից օվկիանոս են տեղափոխվում հսկայական քանակությամբ տիղմ, ավազ և լուծված նյութեր: Օվկիանոսները հարստանում են ոչ միայն գետե­րի բերած աղերով, այլև’ տեղում գոլորշացման հետևանքով անջատված աղերով: Դա՝ է պատճառը, որ օվկիանոսի ջուրն աղի է և աստիճանաբար ավելի է աղիանալու:

Վերջապես՝ ջրի շրջապտույտի շնորհիվ է, որ օվկիանոսներում կու­տակված ջերմությունը տեղափոխվում է ցամաք՝ մեղմացնելով շրջապա­տի կլիման:

• Ջրի աղտոտման  տեսակները  որո՞նք  են

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

մեխանիկական աղտոտում, որը կապված է քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, ծառահատումների, հողի էրոզիայի հետ,

ֆիզիկական աղտոտումը պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով,

քիմիական աղտոտումը պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների (սնդիկ, կապար, կադմիում և այլն), ճառագայթաակտիվ իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է,

կենսաբանական աղտոտում, որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ, սնկիկներ, կապտականաչ ջրիմուռներ) առկայությունից։

• Ի՞նչ է  կոշտ  ջուրը  և  ինչպե՞ս  են  այն  վերացնում

Ջրի կոշտությունը պայմանավորված է ջրում պարունակվող կալցիումի, մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և ծծմբաթթվական աղերով: Փափուկ է համարվում այն ջուրը, որի 1 լ-ը պարունակում է մինչև 3 մգ աղեր, կոշտ ջուրը՝ 6-9 մգ։ Մեծ քանակությամբ երկաթի պարունակության դեպքում փոխվում է ջրի գույնը (դառնում է ժանգագույն), զգացվում է մետաղի համը, եռացնելիս կաթսայում գոյանում է գորշ կարմրավուն նստվածք: Կոշտ ջրով սպիտակեղենը լվանալիս մեծանում է օճառի ծախսը և առաջանում է նստվածք, ինչը բացասաբար է անդրադառնում թե՛ կտորի որակի և թե՛ մաշկի առողջական վիճակի վրա։ Կոշտ ջրով լողանալու դեպքում փակվում են մաշկի ծակոտիները, առաջանում է թեփոտում, կորյակներ, ալերգիկ ցան։ Կոշտ ջուր խմելիս օրգանիզմում առաջանում է չլուծվող կալցիումի և մագնեզիումի նստվածք, որը դառնում է միզաքարային հիվանդության պատճառ։ Կոշտ ջրում վատ են եփվում բանջարեղենն ու միսը, իսկ թեյը վատ է թրմվում ևվատանում է համային հատկությունները:

Կենցաղում ջրի կոշտության չափը որոշելու համար տաք ջրի մեջ լուծում են օճառի խոշոր քերվածք, եթե հովանալուց հետո լուծույթը թափանցիկ է մնում, ապա ջուրը փափուկ է։

Ջրի կոշտությունը կարելի է նվազեցնել այն եռացնելով, այդ դեպքում ոչնչանում են նաև մանրէները, հեռանում են լուծված գազերը։ Կենցաղում օգտագործվող ջուրը կարելի է փափկեցնել ինչպես նաև կերակրի սոդայի օգնությամբ։

• Բույսերի պաշտպանություն` բույսերի, բուսական արտադրանքի աճեցման, փորձարկման, պահպանման և փոխադրման վայրերում վնասակար օրգանիզմների դեմ քիմիական և կենսաբանական պայքարի միջոցների օգտագործում.

Բույսերի պաշտպանությունը գյուղատնտեսական արտադրության կարևորագույն օղակներից մեկն է, որն ուղղված է վնասատուներից, հիվանդություններից և մոլախոտերից բերքին հասցվող վնասների չափերի նվազեցմանը, բարձր և որակյալ բերքի ստացմանը: Այս ոլորտի մասնագետի խնդիրն է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վնասատուների, հիվանդությունների հայտնաբերումը և ախտորոշումը, դրանց զարգացման ընթացքում վնասակար փուլերի հանդես գալու ժամկետների ճշտումը, զանգվածային բազմացման և զարգացման պատճառները, դրանց կանխատեսումը և ահազանգումը, վնասատուների և հիվանդությունների տնտեսական վնասակարության ներքին շեմերի որոշումը: Դա հնարավորություն է տալիս մշակելու գիտականորեն հիմնավորված պայքարի միջոցառումների ինտեգրացված համակարգեր, որոնցում կանոնակարգվում է վնասատուների, հիվանդությունների, մոլախոտերի դեմ կիրառվող պայքարի քիմիական միջոցների օգտագործումը:

• Ի՞նչ են  ագրոքիմիկատները` պարարտանյութերը, քիմիական հողաբարելավիչները, որոնք նախատեսված են բույսերի սնուցման, հողերի բերրիության բարելավման համար.

Ագրոքիմիկատները նախատեսված են բույսերի սնուցման համար:

Օրգանական պարարտանյութերը բարելավում են  հողի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները,կավային հողերը` դառնում են փխրուն, կավաավազային հողերը՝ կապակցված,բարձրանում է հողերում ջրի և օդի թափանցելիությունը, ակտիվանում է մանրէների գործունեությունը, առավել ակտիվ է ընթանում բարդ օրգանական նյութերի քայքայումը,որոնք  մշակաբույսերի համար դառնում են մատչելի:

  Օրգանական պարարտանյութերից են` գոմաղբը, գոմաղբահեղուկը, տորֆը, թռչնաղբը, կոմպոստները, կանաչ պարարտացումը,բակտերիալպարարտանյութերը, կենսահումուսը  և այլն:

• Ի՞նչ է պեստիցիդը` բույսերի պաշտպանության միջոց, ցանկացած նյութ կամ նյութերի խառնուրդ, որը նախատեսված է որոշակի վնասատուների (ներառյալ մարդկանց և կենդանիների հիվանդություններ փոխանցողների, սննդամթերքի, գյուղատնտեսական արտադրանքի, փայտանյութի, կենդանիների կերերի արտադրության, վերամշակման, փոխադրման, իրացման գործընթացներին խանգարող և խոչընդոտող վնասատուների), բույսերի և սնկերի անցանկալի տեսակների կանխարգելման, ոչնչացման կամ պայքարի համար: Պեստիցիդների խմբում ներառված են միջատասպանները (ինսեկտիցիդներ), կրծողների դեմ պայքարի միջոցները (ռոտենդիցիդներ).

Պեստիցիդները թունաքիմիկատաներ են, որոնք օգտագործում են բույսերը վնասատու միջատներից եւ տարբեր հիվանդություններից պաշտպանելու համար։ Երբ մարդն ուտում է պեստիցիդներով մշակված բույսեր, դրանք ընկնում են մարդու օրգանիզմ եւ կուտակվելով կարող են պոտենցիալ բացասական, ընդհուպ մինչեւ քաղցկեղածին ազդեցություն ունենալ:

Մասնագետի խոսքով՝ որոշ պեստիցիդների օգտագործումը, օրինակ՝ ԴԴՏ, ԴԴԵ, դեռեւս տարիներ առաջ արգելվել է, քանի որ դրանք մնում են հողի մեջ եւ աղտոտում են այն, որից հետո արդեն հողից անցնում են բույսերին, կենդանիների մսին եւ մարդու օրգանիզմին։

Պեստիցիդները կարելի է բաժանել մի քանի հիմնական խմբերի

• Հերբիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են մոլախոտը
• Ինսեկտիցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասատու միջատներին
• Ֆունգիցիդներ, որոնք ոչնչքացնում են պաթոգեն սնկերը
• Զոոցիդներ, որոնք ոչնչացնում են վնասակար տաքարյուն կենդանիներին

 

• Ի՞նչ է սնկասպանները (ֆունգիցիդներ), մոլախոտերի դեմ պայքարի համար նախատեսված նյութերը (հերբիցիդներ), բույսերի աճի կարգավորիչները, ֆերոմոնները, դեֆոլիանտները, դեսիկանտները և ֆումիգանտները.

Տարբերակվում են կոնտակտային և սիստեմային (ներբուսային)  ֆունգիցիդներ:

Կոնտակտային ֆունգիցիդները ոչնչացնում են բույսերի տերևայինմակերեսների վրա աճող սնկերի սպորները: Մինչև բույսերի վրասպորների հայտնվելը հարկավոր է նրանցով հավասարաչափ ծածկելտերևային ամբողջ մակերեսը: Եթե սրսկված կոնտակտային ֆունգիցիդինստվածքը ողողվում է անձրևներից, կամ առաջանում է նոր աճեր` տերևներ, ճյուղեր, անհրաժեշտ է լինում սրսկումները կրկնել: Հիվանդածին հարուցիչների դիմացկունությունը այս ֆունգիցիդներինկատմամբ զարգանում է դանդաղ և նրանցից յուրաքանչյուրըբուժման շրջանում կարելի է օգտագործել բազմիցս:

Եթե բույսերի հյուսվածքներն արդեն վարակվել են, ապա կոնտակտ ֆունգիցիդների օգտագործումը դառնում էանօգուտ:

Կոնտակտ ազդեցության ֆունգիցիդները հիմնված են պղնձի աղերի (բորդոյան հեղուկ, պղնձարճարսպ, Կուպրոքսատ, Պղնձի օքսիքլորիդ) ծծմբի (Կոլոիդ ծծումբ, թռչվող ծծումբ, աղացած ծծումբ), տարբերօրգանական միացությունների (Կապտան, Պոլիրամ, Դելան, Էուպարեն) վրա: 

Ներբուսային ֆունգիցիդները տարբեր խմբի օրգանական միացություններ են հիվանդածին հարուցիչները, սրանցնկատմամբ ձեռք են բերում դիմացկունություն բավականին արագ: Դրա համար այս խմբի ֆունգիցիդներիցյուրաքանչյուրը տարվա ընթաց          քում 2 անգամից ավել չեն օգտագործում:  Այս խմբին պատկանողֆունգիցիդներից են` Բայլետոնը, Բենլատը, Սկորը, Ֆունդազոլը, Տոպսին M-ը, Վեկտրան, Իմպակտը, Ռուբիգանը, Սապրորը, Տոպազը, Զատոն, Ստրոբին, Խորուսը:

Այս բոլոր պատրաստուկները ընդունակ են կանգնեցնելու բույսերի հյուսվածքներում սկսված սնկային ինֆեկցիան: Ընդ որում պարտադիր չէ, որ խնամքով, բույսերի ողջ մակերեսը ծածկվի բուժանյութի լուծույթով: 

• Որո՞ նք են բույսերի պաշտպանության միջոցները՝ բույսերի վնասակար օրգանիզմների կանխարգելման, դրանց դեմ պայքարի և վերացման համար կիրառվող քիմիական, կենսաբանական միջոցներ:

Բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարում են ագրոտեխնիկական, կենսաբանական, քիմիական, մեխանիկական և կենսաֆիզիկական եղանակներով։ Էկոլոգիապես անվտանգ է կենսաբանական եղանակը, երբ ստեղծվում են բույսերի հիվանդադիմացկուն սորտեր, իսկ բույսերի կարանտինի միջոցով սահմանափակվում է վնասատուների և հիվանդությունների տարածումը։

Բույսերի վնասատուների դեմ պայքարի և կենսաբանական փոշոտման միջոցներ: Այս միջոցները հնարավորություն են տալիս էկոլոգիապես մաքուր եղանակներով ապահովել բարձր բերքատվություն, ինչի շնորհիվ լայն կիրառություն են ստացել ամբողջ աշխարհում: Բույսերի կենսաբանական փոշոտման և վնասատուների դեմ պայքարի միջոցներն արդեն հաջողությամբ կիրառվում են Հայաստանում` բուսաբուծական արտադրության բոլոր ոլորտներում` այգիներ, տնկարաններ, դաշտեր, և հատկապես հիանալի արդյունք են ապահովում ծաղիկների, հատապտուղների և բանջարեղենի ջերմատներում ու ջերմոցներում:

Փետրվարյան նախագիծ

Հալոգենների ընդհանուր  բնութագիրը: Քլոր: Քլորաջրածին: Աղաթթու: Հալոգենների  և  դրանց  միացությունների  կիրառությունը  և  կենսաբանական  դերը:

Բոլոր հալոգեններն ուժեղ օքսիդիչներ են: Առավել վառ արտահայտված օքսիդացնող հատկությամբ օժտված է ֆտորը:

Ատոմային համարի և ատոմի շառավղի մեծացման հետ հալոգենների օքսիդացնող հատկությունը փոքրանում է:
Յուրաքանչյուր հալոգեն իր պարբերությունում ամենաուժեղ օքսիդացնողն է, որը հստակ դրսևորվում է մետաղների և հալոգենների փոխազդեցության ժամանակ:

Այսպես, ֆտորը սովորական պայմաններում փոխազդում է մետաղների մեծ մասի, իսկ տաքացման պայմաններում` նույնիսկ ազնիվ մետաղների` արծաթի, ոսկու, պլատինի հետ:

Ալյումինը և ցինկը ֆտորի մթնոլորտում բոցավառվում են.

2AI + 3F2 = 2AIF3,      Zn + F2 = ZnF2

Մյուս հալոգենների և մետաղների փոխազդեցությունն ընթանում է տաքացման պայմաններում:

Օրինակ՝

2Fe + 3Cl2 −→−t°2FeF3,      Zn + Br2 −→−t° ZnBr2

Պղինձը քլորի և բրոմի հետ փոխազդելիս առաջանում է պղնձի(II) հալոգենիդ, իսկ յոդի հետ առաջանում է միայն պղնձի(I)յոդիդ` CuI:

 Cu + Cl2 −→−t° CuCl2,Cu + Br2 −→−t° CuBr2,2Cu + I2 −→−t° 2CuI,

          Պղնձի և քլորի փոխազդեցությունը

Նախապես տաքացրած մանրացված ծարիրի բյուրեղները  քլոր պարունակող անոթի մեջ մտցնելիս այրվում են հրավառության նման:

                                         Ծարիրի այրվելը քլորում

2Sb + 3Cl2 =2SbCl3,2Sb + 5Cl2 =2SbCl5,

Քանի որ կարգաթվի մեծացման հետ հալոգենների օքսիդացնող ուժը թուլանում է, ուստի յուրաքանչյուր հալոգեն իր հաջորդներին դուրս է մղում մետաղի կամ ջրածնի հետ առաջացրած միացությունների ջրային լուծույթներից (այս ռեակցիաներից էլ օգտվելով` ստանում են բրոմ և յոդ տարրերը).

Օրինակ՝

Cl2+2KBr(լ−թ)=2KCl(լ−թ)+Br2Br2+2NaI(լ−թ)=2NaBr(լ−թ)+I2

Ֆտորի համար այս ռեակցիան բնութագրական չէ, քանի որ այն ընթանում է լուծույթում, իսկ ֆտորի միջավայրում ջուրն այրվում է.

          Ֆտորի միջավայրում ջրի այրվելը

  2F2+2H2O=4HF+O2 

Այսպիսով, ֆտորը միայն օքսիդացնող է` բոլոր տարրերից առավել ուժեղը: Մյուս հալոգենները, իրենց միացող տարրի էլեկտրաբացասականությունից կախված,  դրսևորում են նաև վերականգնող հատկություններ` միացություններում ցուցաբերելով դրական օքսիդացման աստիճան: Դրա ցայտուն օրինակներն են հալոգենների թթվածնային միացությունները:

Ինչպես արդեն նշվել է, հալոգենները թթվածնի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում, և հալոգենների ու թթվածնի միացությունները ստացվում են անուղղակի ճանապարհով: Ֆտորից բացի բոլոր հալոգեններն առաջացնում են օքսիդներ, որոնցում հալոգենները դրսևորում են +1-ից +7 օքսիդացման աստիճաններ:

Փետրվարյան նախագիծ

• Թթվածին: Թթվածնի ֆիզիկական, քիմիական  և  ֆիզիոլոգիական  հատկությունները: Այրման  ռեակցիաներ:  Օդի  բաղադրությունը: Լուսասինթեզ: Թունավոր  նյութերը  օդում: Օզոն, օզոնային  շերտի  քայքայման  պատճառները  և  պայքարի  ձևերը:

 

Թթվածինը երկրագնդի վրա ամենատարածված տարրն է: Երկրակեղևում այդ տարրի զանգվածային բաժինը 47,2 % է: Բնության մեջ թթվածին տարրը հանդիպում է  երեք կայուն իզոտոպների ձևով`  016(99,8%),  017և0:18

Թթվածին տարրի բնութագիրը`

 

Հայերեն անվանում	Լատիներեն անվանում	Քիմիական նշան	Քիմիական նշանի արտասանություն	Հարաբերական ատոմային զանգված (Ar)	Օքսիդացման աստիճանը միացություններում
Թթվածին	Oxygenium	Օ	Օ	15,999416	Հիմնականում՝ −2,պերօքսիդներում՝ −1,ֆտորի հետ միացություններում՝ +1 և +2

Թթվածինը պարբերական համակարգում գտնվում է երկրորդ պարբերության Vl խմբի գլխավոր ենթախմբում: Կարգաթիվը  8 է, միջուկի լիցքը՝ +8: Թթվածնի ատոմում առկա 8  էլեկտրոնները ըստ էներգիական մակարդակների բաշխված են հետևյալ կերպ՝ առաջին մակարդակում` 2 էլեկտրոն, իսկ երկրորդում (արտաքին)` 6:  6 էլեկտրոններից միայն երկուսը զույգված չեն: Ատոմին չի բավականացնում ընդամենը 2 էլեկտրոն մինչև կայուն օկտետի առաջացումը:

Թթվածինը  միացություններում երկվալենտ է:

          Թթվածնի ատոմի կառուցվածքը

Թթվածին պարզ նյութի բնութագիրը`

 

Թթվածինն ազատ վիճակում առաջացնում է երկու պարզ նյութ` երկթթվածին կամ պարզապես թթվածին՝ Օ2, և եռթթվածին կամ օզոն՝  Օ3:

 Թթվածնի մոլեկուլի մոդել       Օզոնի մոլեկուլի մոդել

Թթվածին պարզ նյութի մոլեկուլի  գրաֆիկական բանաձևն է՝  O=O: Մոլեկուլում կապն ատոմների միջև կրկնակի է, կովալենտային ոչ բևեռային:

 

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը՝ Mr (Օ2) =32

Մոլային զանգվածը՝ M(Օ2) =32գ/մոլ:

Մոլային ծավալը նորմալ պայմաններում՝ Vm=22,4 լ/մոլ է:

Թթվածին պարզ նյութը կազմում է օդի 1/5 մասը  կամ ծավալի 21  տոկոսը: Օդի թթվածինը հիմնականում ծախսվում է նյութերի այրման, օքսիդացման, օրգանական նյութերի նեխման և կենդանի օրգանիզմների շնչառության վրա: Սակայն, ծախսված թթվածինը վերականգնվում է լուսասինթեզով:

Թթվածինը սովորական պայմաններում անգույն, անհոտ, անհամ գազ է:

Ջրում քիչ է լուծվում, սովորական պայմաններում մեկ լիտր ջրում 30 մլ թթվածին է լուծվում ( 100 ծավալ ջրում՝ 3 ծավալ թթվածին): Ջերմաստիճանը իջեցնելիս լուծելիությունը մեծանում է: Օրինակ՝  100 ծավալ սառցաջրում (0°C) 5 ծավալ թթվածին է լուծվում:

Թթվածնի խտությունը 0°C-ում և 101 կՊա ճնշման պայմաններում 1,43 գ/լ է, օդից ծանր է 1,11անգամ: Թթվածինը  եռում է −183°C-ում, իսկ պնդանում է  −219°C-ում՝ առաջացնելով բաց երկնագույն բյուրեղներ:

Թթվածնի ստացումը

Առաջին անգամ թթվածին  ստացել են սնդիկի օքսիդի (HgO) քայքայումից:

   2HgO=t°2Hg+O2

                       Սնդիկի օքսիդ

Արդյունաբերության մեջ թթվածին ստանում են՝

1. Հեղուկ օդից

2. Ջրի էլեկտրոլիզից

2H2Օ=2H2+O2

Լաբորատորիայում հնարավոր է ստանալ թթվածին՝ այդ տարրը պարունակող բարդ նյութերը քայքայելով:

1. Կալիումի պերմանգանատի քայքայումից՝

2KMnO4=t°K2MnO2+MnO4+O2

2.Կալիումի քլորատի քայքայումից՝

2KClO3=t°,MnO22KCl+3O2

3. Ջրածնի պերօքսիդի քայքայումից՝

2H2O2=2H2O+O2

4. Կալիումի նիտրատի քայքայումից՝

2KNO3=t°2KNO2+O2

Անջատվող թթվածինը հայտնաբերում են առկայծող մարխով՝ այն թթվածնով փորձանոթի մեջ մտցնելիս բռնկվում է:

Թթվածինը քիմիապես ակտիվ նյութ է: Այն փոխազդում է պարզ նյութերի հետ՝ ոչ մետաղների և մետաղների, ինչպես նաև` բարդ նյութերի:

 Թթվածնի փոխազդեցությունը ոչ մետաղների հետ

1. Փոխազդեցություն ծծմբի հետ

Լաբորատորիայում ծծմբի ռեակցիան թթվածնի հետ իրականացվում է քարշիչ պահարանում՝

ոլոռի  հատիկի չափ ծծումբը  գդալիկի մեջ տեղադրելով և տաքացնելով:  Սկզբում այն հալչում է, ապա այրվում՝  հազիվ նկատելի բաց կապույտ բոցով: Եթե գդալիկով ծծումբը իջեցնենք թթվածին պարունակող անոթի մեջ, ծծումբը կայրվի  ավելի վառ բոցով:

            S+O2→t°SO2+Q

2.Փոխազդեցություն ածխածնի հետ

Գդալիկի մեջ շիկացվում է ածխի կտորը ( այն չի այրվում, միայն առկայծում է) և իջեցվում թթվածնով անոթի մեջ: Ածուխը ավելի է շիկանում և արագ այրվում՝ անջատելով ջերմություն:

             C+O2=t°CO2+Q

Թթվածնի պակասի դեպքում առաջանում է շմոլ գազ՝

2C+O2=t°2CO

3.Փոխազդեցություն ֆոսֆորի հետ

Երկաթե գդալիկի մեջ կարմիր ֆոսֆորը լցվում, տաքացվում և  իջեցվում է թթվածնով անոթի մեջ: Այն այրվում է պայծառ բոցով՝ առաջացնելով  սպիտակ ծուխ:

      4P+5O2=t°2P2O5+Q

Թթվածնի փոխազդեցությունը  մետաղների հետ

1 .Փոխազդեցություն մագնեզիումի հետ

Պինցետի ծայրով մագնեզիումի ժապավենը պահվում է  օդում՝ մոտեցնելով այրվող մարխը, մագնեզիումը այրվում է, հեռացվում է մարխը, որի ընթացքում այն  շարունակում է այրվել օդում կուրացնող բոցով:

          2Mg+O2=t°2MgO

2.Փոխազդեցություն պղնձի հետ

Շիկացնելով պղնձե լարը թթվածնի միջավայրում կամ օդում՝ այն օքսիդանում է, բայց լույս կամ ջերմություն չի անջատվում:

                  2Cu+O2=2CuO

Թթվածնի փոխազդեցությունը բարդ նյութերի հետ

1.Փոխազդեցություն մեթանի հետ

Բնական գազի հիմնական բաղադրամասի՝ մեթանի, այրման ռեակցիան է՝

CH4+2O2=CO2+2H2O

2.Փոխազդեցություն օքսիդների հետ

Կատալիզատորի ներկայությամբ ծծմբի (IV) օքսիդը փոխազդում է թթվածնի հետ՝ առաջացնելով ծծմբի (VI) օքսիդ՝

2SO2+O2=t,V2O52SO3

Ինչպես տեսնում ենք, թթվածնի հետ պարզ և բարդ նյութերի փոխազդեցության արգասիքները  կազմված են երկու տարրերից՝ թթվածնից և այլ տարրից:

Երկտարր քիմիական միացությունները, որը կազմված է −2օքսիդացման աստիճանով թթվածնից և մեկ այլ տարրի ատոմներից, անվանվում է օքսիդ:

9-րդ դաս. Նախագծեր` փետրվար 2018

1.29.18

• Համար մեկ տարրը Տիեզեքում` Ջրածին: Ջրածնի իզոտոպները`պրոտիում, դեյտերիում, տրիտիում: Համար  մեկ  նյութը Երկրագնդում `Ջուր: Լուծույթներ:  Ծանր  ջուր: Ջրածնի  պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և  ֆիզիոլոգիական  հատկությունները: Ջրածինը  որպես  ապագայի  վառելանյութ:

ջրածին տարրի նշանը

Ջրածնի ատոմն ունի ամենապարզ կառուցվածքը` մեկ դրական լիցքով միջուկի  շուրջը սփռված է մեկ էլեկտրոն:

 ջրածնի ատոմի կառուցվածքը

Միացություններ առաջացնելիս  ջրածինը հիմնականում ցուցաբերում է մետաղական հատկություն, այսինքն՝ տալիս է  մեկ էլեկտրոն և ձեռք է բերում +1 լիցք:

H0−1e→H+

Իսկ որոշ պայմաններում ոչ մետաղական հատկություն` ընդունում է էլեկտրոն (օրինակ՝ մետաղների հետ առաջացած միացություններում)  և ձեռք բերում −1 օքսիդացման աստիճան:

H0+1e−→−H−

Միացությունների ձևով ջրածինը չափազանց տարածված տարր է: Նա  կազմում է  ջրի զանգվածի 11%-ը, մտնում է բոլոր բուսական` մրգերի, բանջարեղենների, թթուների,  և կենդանական նյութերի` ճարպերի, սպիտակուցների,  ածխաջրերի, նավթի, և շատ այլ հանքային նյութերի բաղադրության մեջ:

Նա կազմում  է արեգակի և աստղերից շատերի զանգվածի կեսից ավելին: Արեգակնային համակարգի ամենամեծ մոլորակը` Յուպիտերը, համարյա լրիվ կազմված է ջրածին քիմիական տարրից: Ցածր ջերմաստիճանի և շատ բարձր ճնշման պատճառով ջրածինն այդ մոլորակի վրա գտնվում է պինդ վիճակում:

Ջրածին տարր պարունակող ցանկացած միացություն պարունակում է ջրածնի երկու իզոտոպ`        պրոտիում ( 99,98) և դեյտերիում (0,02): Աննշան քանակությամբ հանդիպում է նաև երրորդ իզոտոպը` տրիտիումը:

                                                     ջրածնի իզոտոպները

Ջրածին տարրն առաջացնում է ջրածին պարզ նյութը՝

Ջրածնի մոլեկուլի բանաձևն է՝ H2, հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը՝ 2,016 (կլորացված 2), մոլային զանգվածը՝ 2 գ/մոլ՝

ջրածնի մոլեկուլի մոդելը

Ջրածինը բնության մեջ ազատ վիճակում հանդիպում է չնչին քանակով՝ գլխավորապես մթնոլորտի  վերին շերտերում:  Երբեմն, այն երկրի ընդերքից դուրս է գալիս այլ գազերի հետ հրաբխային ժայթքումների, ինչպես նաև նավթի արդյունահանման ժամանակ:

 

Ջրածինը վաղուց կարող էր փոխարինել բենզինին

Քաղաքակրթության զարգացումը, ինչպես հայտնի է տեղում չի կանգնած, այլ շարժվում է առաջ: Սակայն վերջին հարյուր տարում, չգիտես ինչու այդ զարգացման ընթացքում չի գտնվել բենզինին փոխարինող այլընտրանքային տարբերակ

 

Այլընտրանքային վառելիք

 

Խոսակցությունները էկոլոգիապես ավելի մաքուր և էժան վառելիքի մասին արդեն ընդանում են մի քանի տասնամյակ, բայց այդպես էլ այն շարունակում է մնալ միայն խոսակցություններ:

 

Օրինակ, ջրածինը բենզինից վատ չի այրվում և բացի այդ նրա այրման ժամանակ ավելի քիչ թունավոր նյութեր են արձակվում: Ինչ վերաբերվում է ջրածնի արդյունահանմանը, ապա նրա ստացման եղանակը լավ հայտնի է, որը ի դեպ լայնորեն օգտագործվում է արդյունաբերության մեջ:

 

Որպես ջրածնի այլընտրաքային վառելիք չօգտագործման պատճառաբանում, բերվում է այն փաստարկը, որ այն չափազանց պայթունավտանգ է և նման նյութով մեքենայի բաքը լիցքավորելը իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում: 

Սակայն, միթե բենզինը պայթունավտանգ չէ? Եվ բացի այդ գոյություն ունի ջրից ջրածին ստանալու էլեկտրոլիզային բավականին լավ հայտնի եղանակ:

 

Հավանաբար, մի քիչ ցանկության և ֆիանասավորման դեպքում կարելի է պատրաստել ոչ մեծ սարքավորում, որը կարող էր ջրից տարանջատել ջրածինը և մղել ավտոմեքենայի ներքին այրման շարժիչ: Եվ այդ դեպքում պայթունավտանգության հարցը լուծված կլիներ:  

1885.-ին Կարլ Բենցի ստեղծած առաջին ներքին այրման շարժիչը

Նշենք միայն, որ առաջին բենզինով աշխատող ներքին այրման շարժիչը ստեղծել է Կարլ Բենցը հեռավոր 1885 թվականին!

Որքան էլ զարմանալի լինի, բայց ամենամեծ շրջանառությունը աշխարհում ընկնում է բենզինին: Օրինակ, ամերիկացիները չնայած բենզինի  ցածր գներին, 24 ժամվա ընթացքում ծախսում են նրա վրա 1 միլիարդ դոլար:  

Նշենք նաև, որ ռուսաստանի բենզինի և դիզ վառելիքի տարեկան պահանջարկը կազմում է 62 միլիոն տոննա, իսկ 140 միլիոն տոննա էլ արտահանվում է արտասահման:

Ճամբարային գործունեություն

Փորձարարական հաշվարկային առաջադրանքներ

 

ԱՆՏԱՐԲԵՐ ՕՔՍԻԴՆԵՐ

Ոչ մետաղների օքսիդները, որոնք թթուների ու հիմքերի հետ սովորական պայմաններում չեն փոխազդում, կոչվում են անտարբեր օքսիդներ:Անտարբեր (աղ չառաջացնող) օքսիդների օրինակներ են` N2O,NO,CO,SiO  և այլն։

 Օքսիդների ստացման եղանակները

• թթվածնի հետ պարզ և բարդ նյութերը փոխազդելիս

C+Օ2=CO2

4Al+3O2=2Al2O3

2ZnS+3O2=2ZnO+2SO2 

• թթվածին պարունակող բարդ նյութերի ` տաքացման պայմաններում քայքայվելիս

Mg(OH)2=MgO+H2O

CaCO3=CaO+CO2

H2SiO3=SiO2+H2O

• աղի ու թթվի փոխազդեցությունից.

Na2CO3 + H2SO4 = Na2SO4+ CO2↑ + H2O 

K2SO3 + 2HCl = 2KCl + SO2↑ + H2O

• Մետաղի ու օքսիդի փոխազդեցությունից

2 Al + Fe2O3 =  Al2O3 + 2 Fe

ԵՐԿԴԻՄԻ ՕՔՍԻԴՆԵՐ

1.Երկդիմի օքսիդները փոխազդելով թթուների կամ թթվային օքսիդների հետ ցուցաբերում են հիմնային օքսիդներին բնորոշ (հիմնային) հատկություններ:

Օրինակ

Ցինկի օքսիդի և աղղաթթվի փոխազդեցությունից առաջանում է ցինկի քլորիդ և ջուր:

ZnO+2HCl→ZnCl2+H2O

Իսկ ալյումինի օքսիդի և ազոտի (V) օքսիդի փոխազդեցությունից առաջանում է ալյումինի նիտրատ՝

Al2O3+3N2O5=2Al(NO3)3

2. Երկդիմի օքսիդները՝ փոխազդելով ալկալիների կամ ալկալիական և հողալկալիական մետաղների օքսիդների հետ, ցուցաբերում են թթվային հատկություններ:

Երկդիմի օքսիդների և ալկալիների համահալումից ընթանում է քիմիական ռեակցիա, որի հետևանքով առաջանում է աղ և ջուր:

Օրինակ

Ցինկի օքսիդի և կալիումի հիդրօքսիդի համահալումից առաջանում է կալիումի ցինկատ և ջուր:

ZnO+2KOH→K2ZnO2+H2O

Եթե ալյումինի օքսիդը համահալել նատրիումի հիդրօքսիդի հետ, ապա կառաջանա նատրիումի ալյումինատ և ջուր՝

 Al2O3+2NaOH→2NaAlO2+H2O

Բերիլիումի օքսիդի և կալիումի օքսիդի փոխազդեցությունից առաջանում է նատրիումի բերիլատ՝

BeO+Na2O=Na2BeO2

ԹԹՎԱՅԻՆ ՕՔՍԻԴՆԵՐ

1. Թթվային օքսիդները փոխազդում են ջրի հետ` առաջացնելով թթու:

Թթվային օքսիդ + ջուր → թթու

Օրինակ

Ծծմբի (VI) օքսիդը փոխազդում է ջրի հետ՝ առաջացնելով ծծմբական թթու:

 

SO3+H2O→H2SO4

Ուշադրություն

Սիլիցիումի օքսիդը՝ SiO2 ջրի հետ չի փոխազդում:

 

2. Թթվային օքսիդները փոխազդում են ալկալիների հետ՝ առաջացնելով աղ և ջուր:

Թթվային օքսիդ + հիմք → աղ + ջուր

Օրինակ

Ծծմբի (IV) օքսիդը, փոխազդելով նատրիումի հիդրօքսիդի հետ,՝առաջացնում է նատրիումի սուլֆատ և ջուր:

SO2+2NaOH→Na2SO3+H2O

3. Թթվային օքսիդները փոխազդում են հիմնային օքսիդների հետ՝ առաջացնելով աղեր:

Թթվային օքսիդ +հիմնային օքսիդ →աղ

Օրինակ

Ածխածնի (IV) օքսիդը փոխազդելով կալցիումի օքսիդի հետ՝ առաջացնում է կալցիումի կարբոնատ:

CO2+CaO→CaCO3